TAJNE NAUCZANIE W ZAKLIKOWIE - CZ. II

Witajcie ponownie,
ku naszemu zaskoczeniu temat tajnego nauczania w Zaklikowie wywołał wśród Was duże zainteresowanie. Oczywiście spodziewaliśmy się, że znajdzie on grono odbiorców, ale chyba wasze zaciekawienie przerosło nasze oczekiwania. Tym prędzej spieszymy z II częścią. Miłej lektury!

        Wśród kolejnych miejsc na zaklikowskiej mapie, w których potajemnie nauczano znajdziemy aptekę na placu Sienkiewicza, która w 1885 roku została założona przez Juliana Łuczyńskiego. Niemal od początku XX wieku apteka należała do Władysława Słubickiego.  Był on jej trzecim właścicielem, obecnie apteka wciąż pozostaje w jego rodzinie.
Z notatki Feliksa Ciesielskiego zawartej w pracy Pani Ireny Sapińskiej: "w czasie okupacji 1939-1944 aptekarz, pan Władysław Słubicki wspomagał ruch oporu w potrzebne oddziałom partyzanckim AK, AL, GL leki i opatrunki. Natomiast córka jego Wanda Bawankiewicz była współorganizatorką tajnego nauczania."
Wanda Bawankiewiczowa wspominała: "W czasie okupacji, jako magister farmacji, konsultowałam w zakresie szkoły średniej z chemii i egzaminowałam z tego przedmiotu na kompletach tajnego nauczania w Zaklikowie."
Według relacji Teresy Gadamskiej z Bawankiewiczów (córki Pani Wandy): "z opowiadań Mamy pamiętam, iż lekcje często odbywały się w naszej aptece albo w piwnicy aptecznej. Pamiętam też Pana Miłosza Sołtysa jak schodził do piwnicy, [...] nie wiem gdzie odbywała się matura ale pamiętam Mamę wieczorami nad książkami, gdy przygotowywała ten egzamin. Czasy odległe, ale zawsze aktualne ze względu na bohaterskie postawy zarówno nauczycieli, jak i uczniów."

Apteka rodziny Bawankiewiczów

        "Tajne nauczanie organizował Miłosz Sołtys, były wizytator Okręgu Śląskiego w Katowicach." Miłosz Sołtys został wysiedlony z Katowic wraz z rodziną. "Zakres jego działalności obejmował też dalsze okolice, ale Zaklików był miejscem, gdzie odbywały się matury. Cała działalność prowadzona była w mieszkaniu państwa Sołtysów, w domu Walentego Rysia przy ul. Rozwadowskiej. Zakonspirowano ją tak doskonale, że Niemcy nigdy nie wpadli na jej ślad." Z tego też powodu Wanda Bawankiewicz nie znała nazwisk wielu przybywających na egzamin uczniów i profesorów. Wśród profesorów wskazała następujące nazwiska: Miłosz Sołtys, Wincenty Twardy-Meredyński, Stefan Słapczyński, Danuta Szulczewska, Eligiusz Batorski i Wincenty Rzymowski, przedwojenny rektor Wyższej Szkoły Dziennikarskiej, który mieszkał w Lipie.
Miłosz Sołtys został aresztowany i zginął w obozie Mittelbau-Dora w Turyngii w Niemczec. "W czasie badań, mimo stosowanych przez gestapo tortur, nikogo nie wydał."

Dom należący niegdyś do Walentego Rysia

        Innym miejscem, gdzie odbywały się tajne spotkania był dom Jadwigi Zakościelnej przy ul. Ciemnej. "Wynajęła ona połowę domu dziedzicowi o nazwisku Mikiewicz i to mieszkanie służyło jako miejsce spotkań uczących się chłopców." Ten wyjątkowy dom z kamienia wyróżnia się wśród pozostałych na ul. Ciemnej (zdjęcie poniżej).

        Osobą niewątpliwie zasłużoną dla szkolnictwa w Zaklikowie był Adam Sapiński. On również nauczał na tajnych kompletach szeregu przedmiotów. Jedna z uczennic Teresa Batorska wspominała natomiast lekcje śpiewu: "A jak miłe i wzbogacające były lekcje śpiewu profesora Adama Sapińskiego, a zwłaszcza próby chóru szkolno-kościelnego! W czasie śpiewania profesor Sapiński podchodził do ucznia lub uczennicy i pilnie słuchał, czy nie fałszuje, czy ma poczucie rytmu i pamięć muzyczną. Nasz mistrz wyposażył mnie oraz innych na całe życie w bogactwo pieśni religijnych, patriotycznych, ludowych o ciekawej melodii i rytmice, często mało znanych." Dom profesora Sapińskiego także leżał na mapie miejsc tajnego nauczania.

niegdyś dom Adama Sapińskiego

         Pani Irenie Sapińskiej udało się w swej pracy nad tajnym nauczaniem dotrzeć do mgr Danuty Szulczewskiej z Poznania. "Profesor Szulczewska została wraz ze swoją rodziną wysiedlona z Poznania w 1941 roku do powiatu kraśnickiego. Najpierw mieszkała w okolicach Kraśnika, a od 1942 roku w Irenie koło Zaklikowa. Wówczas spotkała w Irenie Miłosza Sołtysa, którego znała z czasów przedwojennych. Była zatrudniona w leśnictwie. Dopiero w 1943 roku zamieszkała z rodziną w Zaklikowie. Pani Szulczewska kilkakrotnie prowadziła w Zaklikowie zajęcia z literatury.
Wypowiedzi jej są bardzo spójne, stąd pozwolę sobie w większości je zacytować:
"Pan Miłosz spytał mnie czy zgodzę się przystąpić do akcji tajnego nauczania w Komisji Egzaminacyjnej na poziomie szkoły średniej. Określił, że jest to akcja ściśle tajna, odpowiednio zatwierdzona przez tajne kuratorium w Lublinie. [...] Wyraziłam zgodę na przynależność do tej komisji. Ta działalność mogła być bardzo ograniczona. Nie wchodziło w rachubę żadne regularne nauczanie. Miałam oczekiwać na wezwanie w razie potrzeby. Miał się ktoś zgłosić do mnie pod umówionym hasłem. Od tamtych czasów minęło z góra pięćdziesiąt lat do chwili, kiedy to piszę i tego hasła nie pamiętam." Warunki w jakich przyszło jej egzaminować nie były łatwe. "Dwukrotnie miałam przeegzaminować członków partyzantki. Pan Sołtys poinformował mnie, że przyjedzie po mnie bryczka, powożący powie hasło i zawiezie mnie do lasu, gdzie będzie czekał młody kandydat do egzaminu. Dwa takie maturalne egzaminy odbyły się w głębi lasu. O wynikach powiadamiałam pana Sołtysa. Żadnych nazwisk nie znałam. [...] Komisja przestała istnieć po aresztowaniu i śmierci pana Miłosza Sołtysa."
Ponadto Pani Szulczewska w swej leśnej chatce w Irenie nauczała grupkę miejscowych dzieci na poziomie młodszych klas podstawowych. Nie ma wątpliwości jak niebezpieczne dla nauczycieli i ich rodzin oraz młodzieży było tajne nauczanie w okresie okupacji.

NAUCZYCIELE

Poniżej przedstawiam listę nauczycieli tajnego nauczania, którzy nauczali na obszarze obecnej Gminy Zaklików. Według kroniki Adama Sapińskiego "w działalność tajnego nauczania w Zaklikowie zaangażowanych było ogółem 27 nauczycieli, z tego 17 w szkolnictwie średnim i 10 w podstawowym". Analizując pracę Pani Ireny Sapińskiej i przytoczone w niej wspomnienia różnych osób poszerzyłam tę listę o kolejne pojawiające się nazwiska, które również w tajnym nauczaniu miały swój udział.

Nauczyciele tajnego nauczania realizujący program szkoły średniej w latach 1939 - 1944 w Zaklikowie:

1. Bagiński Zygmunt - nauczyciel wysiedlony z Poznańskiego, nauczał geografii i fizyki
2. Batorska Otylia – profesor,  uczyła j. francuskiego (mąż Eligiusz Batorski)
3. Batorski Eligiusz – nauczał biologii i chemii  
4. Batorski Wacław 
5. Bawankiewicz Karolina Wanda – uczyła chemii i egzaminowała z tego przedmiotu 
6. Bielecka Maria – uczyła geografii
7. Meller Władysław
8. Nagórska Anna – uczyła języków obcych
9. Piotrowski Kazimierz Józef – dr historii, wysiedlony z Sieradza, nauczał wszystkich przedmiotów objętych programem gimnazjalnym i licealnym
10. Polański Stefan – ukończył seminarium nauczycielskie, uczył matematyki i redagował tajną gazetkę „Polska żyje” głównie z nasłuchu londyńskiego radia
11. Rzymowski Wincenty - przedwojenny rektor Wyższej Szkoły Dziennikarskiej, który mieszkał w Lipie
12. Sapiński Adam – kierownik Szkoły Powszechnej w Zaklikowie, nauczał szeregu przedmiotów objętych programem nauczania, uczył także śpiewu i prowadził chór
13. Słapczyński Stefan – posiadał wyższe wykształcenie klasyczne, studiował w Rzymie, władał wieloma językami obcymi, uczył łaciny, j. niemieckiego, historii starożytnej
14. Sołtys Miłosz – były kurator Okręgu Szkolnego Katowickiego wysiedlony z Katowic, uczył geografii oraz nauk o Polsce i świecie współczesnym,  aresztowany  w trakcie pacyfikacji Zaklikowa 8 lipca 1943 r. i wywieziony wraz z 450 mężczyznami powyżej 15 roku życia,  zginął w obozie Mittelbau-Dora, założonym w pobliżu Nordhausen w Turyngii w Niemczech
15. Szcib Jan – absolwent szkoły średniej, zamieszkały w Zaklikowie
16. Szulczewska Danuta – uczyła j. polskiego i literatury polskiej,wysiedlona z Poznańskiego
17. Twardy-Meredyński Wincenty – dr z Krakowa, który przybył do Zaklikowa w 1942 roku, uczył historii, był Dyrektorem gimnazjum w Zaklikowie, został zamordowany

 Do nauczycieli tajnego nauczania należeli także:

1. Dębniak Jan – nauczał goegrafii, uczył i mieszkał w domu rodziny Pękalskich w Zaklikowie przy ul. Sandomierskiej
2. Gerusówna Maria - nauczała w Zaklikowie
3. Madej Ksawery – nauczał matematyki i przyrody w swoim domu w Zaklikowie na rogu ul. Kościelnej i Ogrodowej
4. Mikowie Eustachia i Adam - nauczali w Zdziechowicach, Adam Mika w 1943 roku został zamordowany
5. Procajło Wilhelm i Anna – uczyli w Kolonii Łysaków na poziomie szkoły podstawowej historii, geografii i j. polskiego
6. Ryński Roman
7. Twaróg Józef - kierownik szkoły w Zdziechowicach
8. Zakościelny Ignacy – uczył przedmiotów zakazanych przez Niemców oraz gry na gitarze, mandolinie i skrzypcach

Ponadto w pracy Pani Sapińskiej wspomniano o:

1. sierżancie Kiełbowiczu – do 1939 roku służył zawodowo w jednostce wojskowej w Wilnie, a po kampani wrześniowej ukrywał się wraz z rodziną w Zaklikowie – uczył przysposobienia obronnego (zajecia trwały rok)
2. Edwardzie Wartzkim - został wymieniony wśród "czterech bardzo zasłużonych, niezwykle aktywnych nauczycieli tajnego nauczania", którzy zginęli w okresie okupacji.

        Wielkim poświęceniem i odwagą wykazywali się również uczniowie tajnego nauczania. Udział w tajnych zajęciach wymagał niezwykłej determinacji i dojrzałości. W przekazywanych przeze mnie informacjach nie zawarłam jednak nazwisk uczniów wspomnianych w opracowaniu Pani Sapińskiej. Nie jest to wyraz mojej ignorancji, lecz raczej braku pewności co do zgody na ich publikację oraz konieczności okrojenia udostępnionych mi materiałów na temat tajnego nauczania w Zaklikowie, które są dosyć obszerne.

W III części znajdziecie między innymi mapkę narysowaną odręcznie przez Panią Irenę Sapińską, wskazującą na miejsca tajnego nauczania w Zaklikowie, poznacie kolejne miejsca, w których nauczanie się odbywało oraz historię, która udowadnia, że nauczanie można było przypłacić nawet życiem.